جهانگیر قائم‌مقامی

جهانگیر قائم‌مقامی متخصص اسناد تاریخی و تاریخ دوره قاجار، و مدیر نشریه بررسی‌های تاریخی. وی از نوادگان میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی (از ملتزمین عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه و صدراعظم محمد شاه قاجار) فارغ‌التحصیل دانشکده افسری و دارای درجه دکترای تاریخ از دانشگاه سوربون فرانسه. او دارای تألیفات بسیاری در زمینه تاریخ و سندشناسی فارسی است و از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ سردبیری مجله بررسی‌های تاریخی را بر عهده داشته‌است.
جهانگیر قائم‌مقامی فرزند رضاقلی قائم‌مقامی (یاور) در ۱۸ مهرماه ۱۲۹۷ خورشیدی در تهران متولد شد. او با چهار واسطه به قائم مقام فراهانی وزیر و صدراعظم عباس میرزا نایب السلطنه و محمد شاه قاجار و صاحب منشآت معروف می‌رسد. دوران کودکی او در تهران و کرند و کرمانشاه و همدان و اراک گذشته‌است. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه علمیه تهران و فردوسی اراک و قسمتی از تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان علمیه تهران انجام داد و سپس به اصرار پدرش به مدرسه نظام در تهران وارد شد و سپس به دانشکده افسری رفت و تحصیلات خود را در رشته فنون نظامی در سال ۱۳۲۱ خورشیدی با درجه ستوان دومی در رشته مهندسی از آن دانشکده به پایان رسانید، و چندی در لشکرهای تهران و خوزستان و شیراز خدمت کرد. سپس برای تکمیل تحصیلات مهندسی نظامی به مدارس عالی مهندسی در شهرهای آنژه و ورسای به فرانسه رفت. جهانگیر قائم‌مقامی در خلال خدمات نظامی خود همیشه به مطالعه و بررسی تاریخ و جغرافیای ایران علاقه‌مند بود و در هر مأموریتی از فرصت‌های محلی برای تکمیل اطلاعات تاریخی و جغرافیایی محلی استفاده می‌کرد چنانکه در سفرهای خوزستان و بختیاری و کهگیلویه و فارس اطلاعات کاملی در باره عشایر آن حدود جمع‌آوری کرد و حاصل کار او به صورت سه جلد کتاب در باره عشایر خوزستان و کهکیلویه است که قسمت‌هایی از آن هم به صورت مقالاتی تحت عنوان «عشایر خوزستان» در مجله یادگار سال‌های ۱۳۲۳، ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ به مدیریت دانشمند فقید استاد عباس اقبال آشتیانی که در تهران منتشر می‌شد به چاپ رسیده‌است. جهانگیر قائم‌مقامی پس از تعطیل مجله یادگار همکاری قلمی خود را با مجله یغما آغاز نمود و این همکاری سال‌ها ادامه داشت. وی مدت ۶ سال در دانشگاه نظامی تهران، سمت استادی در رشته مهندسی داشت و در همین سال‌هاست که به‌طور ضمنی به تحصیل در دانشگاه تهران نیز پرداخت و در سال ۱۳۳۵ به اخذ لیسانس نائل آمد. در سال ۱۳۳۶ به دومین سفر تحصیلی خود به فرانسه رفت و در سال ۱۳۳۸ به ایران بازگشت. در سال ۱۳۴۴ به سمت رئیس کمیته تاریخ نظامی منصوب شد و نشریه تحقیقی بررسی‌های تاریخی (وابسته به ستاد بزرگ‌ارتشتاران) در سال ۱۳۴۵ توسط جهانگیر قائم‌مقامی بنیان‌گذاری شد و خود سردبیری آن را تا ۱۳۴۹ به عهده گرفت. این سال‌ها به تصدیق عموم محققان تاریخ ایران و ایران‌شناسان داخلی و خارجی، از معتبرترین و بهترین ادوار مجله مزبور است. این نشریه تا ۱۳۵۷ به‌طور منظم منتشر می‌شد. در سال ۱۳۴۵ با حفظ سمت و شغل سازمانی خود برای طی دوره دکترا در تاریخ به فرانسه رفت و در سال ۱۳۴۷ به اخذ دکترا در تاریخ معاصر ایران از دانشگاه سوربن توفیق یافت و رساله دکترای او تحت عنوان «روابط نظامی ایران و فرانسه در قرن نوزدهم» در حدود ۴۰۰ صفحه به قطع وزیری بزرگ با درجه ممتاز پذیرفته شد. وی در سال ۱۳۵۱ برای بررسی اسناد تاریخ ایران موجود در آرشیوهای کشور پرتغال به لیسبون رفت و در این مدت کلیه اسناد فارسی، عربی و ترکی را که مربوط به خلیج فارس و جزیره هرموز در آنجا بود بررسی نمود. حاصل این بررسی‌ها را نخست به صورت مقالاتی متوالی تحت عنوان «مسئله هرموز در روابط ایران و پرتغال» در مجله بررسیهای تاریخی منتشر نمود و سپس مجموعه آن مقالات به عنوان جلد یکم از کتاب «اسناد فارسی، عربی و ترکی در باره هرموز و خلیج فارس» به صورت جداگانه انتشار یافت. از کارهای عمده او جمع‌آوری منشآت و مکتوبات قائم‌مقام فراهانی است که در سه مجلد به چاپ رسید. جهانگیر قائم‌مقامی در ۲۰ تیر ۱۳۶۰، در سن ۶۴ سالگی در تهران درگذشت و در بهشت زهرا قطعه 89، ردیف 29، شماره 16 به خاک سپرده شد.