محمدبن یوسف بن شهاب صوفی شیرازی(اهلی)

محمدبن یوسف بن شهاب صوفی شیرازی متخلص به اهلی متولد 858هـ.ق. (میر، 2/636) و متوفی به 942هـ.ق. (مهراز، 636). از شعرا و فضلای گوشه گیر قرن دهم هجری بود (مهراز، 328 و میر، 2/635). در سلک عرفای عظام و شعرای عالی مقام منسلک و با شاه اسماعیل صفوی (930 906) و امیرعلی شیر نوایی معاصر بود و بنا با گفته ی میر شیعه بود (میر، 2/637). و سلطان یعقوب (متوفی 896هـ.ق.) را مدح می گفت. کلیات او شامل دوازده هزار بیت است و نسخه ی قدیم نفیسی از کلیاتش در کتابخانه ی مجلس شورای ملی موجود و ذیل شماره ی 39276 مضبوط می باشد و تا کنون چاپ نشده است. اما مثنوی سحر حلال او که در برابر مجمع البحرین و تجنیسات کاتبی در ششصد و بیست بیت سروده و بسیار مطلوب واقع شده در تهران به چاپ سنگی رسیده است و هم او را رساله ای در معمی است.

خوشگو می نویسد: «از اهالی ترشیز است اما شیرازی مشهور شده»، از فضلای عظام و شعرای کرام بوده به صفای ذهن مستقیم و علو طبع سلیم اتصاف داشته، از ابنای روزگار به غایت نفور و به درویشی و مسکنت مشهور... در نهصد و چهل و دو آهنگ سرای جاودانی کرد وقت نزغ غزلی گفته وصیت کرد که در پهلوی خواجه حافظ دفن کنند، مطلع آن غزل این است:

جایم به روز واقعه پهلوی او کنید

متولی مصلی دفن او را در آنجا قبول نمی کرد از دیوان خواجه فال گرفتند. چون این بیت برآمد چاره ندید:

رواق منظر چشم من آشیانه ی تست / کرم نما و فرو آ که خانه خانه ی تست

بعضی بر آنند که این بیت برآمده بود:

نیست در منزل ما منزل هر نااهلی / هرکه اصل است به سر منزل ما می آید

این مصرع در تاریخ فوتش گفته اند:

پادشاه فقرا بود اهلی

مهراز خاطرنشان می کند؛ ترشیزی بودن اهلی را در جایی ندیدم و چون خوشگو بر این گفته ی خود دلیلی نیاورده و تمام تذکره ها اهلی را شیرازی دانسته اند ما هم او را شیرازی دانسته و می دانیم. طبق مندرجات تذکره ی روز روشن؛ اهلی ترشیزی غیر از اهلی شیرازی و بعد از او بوده و دیوانش تقریبا هزار بیت است.

صاحب کتاب هدیه العارفین کتب ذیل را از تألیفات اهلی دانسته است:

تحفه السلطان فی مناقب النعمان؛ ترجمه ی مواهب الشریعه (به فارسی)؛ دیوان شعر؛ رباعیات گنجفه؛ رساله در عروض؛ رساله در معمی؛ زبده الاخلاق؛ مثنوی سحر حلال؛ قصاید مصنوعه در مدح امیرعلی شیر؛ سرالحقیقه؛ مجمع البحرین؛ مخزن المعانی.

ظن غالب آن که تمام دوازده جلد فوق منظوم باشد (حتی ترجمه ی مواهب الشریعه).

اهلی در سال نهصد و چهل و دو در سن 84 سالگی (میر، 2/637) در شیراز وفات یافت و قرب مزار خواجه حافظ مدفون گشت (رکن زاده، 1337: 1/9 376). روحش شاد و یادش گرامی باد.



منبع: تذکره مزارات خاک مصلی در شیراز